د بلوچستان مسئله او د هغي درست حل

احسان الله

بلوچستان درقبي لحاظ سره د پاکستان د ټولو نه غټه صوبه ده چي رقبه يي 347190 مربع کلوميټره ده چي د پاکستان د ټولي رقبي څه 43 في صده جوړيږي.ديواندازي مطابق د صوبي آبادي تقريباًاته ميلينه ده.په دے کښي څلويښت فيصده پښتانه دي چي د علاقي په مغرب اوشمال کښي د افغانستان بارډر سره خواکښي پراته دي.براهوي بلوچيان چي شل فيصده دی دتربت جنوبي اړخ ته پراته دي چي پکښي دپينجګور، بيله،خوزداراو قلات څه علاقي هم پکښي رازي ددواړه قومونه ښه امن خوښونکي اوکاروباري دي.باقي پاتي مرکزي او په مشرقي سرحد پراته بلوچيان چي بارډري يي سنده او پنجاب صوبوسره لګي مهمي علاقي دي کوم کښي چي مري،بګټي،مينګل،رنداو دغه شان نور قبائل اوسيګي چي ډيري پکښي امن خوښي قبائل دي خومسئله څه بګټي،مري او مينګل قبائلو کښي ده کوم چي په علاقي خپل تسلط غواړي. دا قبائل په خپل ميځ کښي هم وران دي او د يو بل تسلط لاندي يا يوبل سره هم ژوند تيرول نه غواړي.   

   دجعرافي اوقدرتي وسائلولحاظ سره دا صوبه د پاکستان اهم ترين صوبه ده. دا صوبه پاکستان دوه ملکونو يعني ايران چي ورسره د صوبي832 کلوميټره سرحداودافغانستان 1120 کلوميټره سرحد لګيدلي دے.دغه باؤنډري په يواړخ دادے صوبي اهميت سيوا کوي او په بل اړخ صوبي کښي دمسئلوپيدا کولوغټه وجه ده ځکه چي بغاوت کونکي شرپيدا کړي اوبيا دغه ملکونو ته تختي او وخت په وخت د بيرون ملکونو په اشارو دغه کارونه کوي.  

دپاکستان جوړيدو نه وړاندي بلوچستان بيله صوبه نه وه بلکي د قلات، خاران، مکران اولس بيله په شان په وړو رياستونو باندي مشتمل يوه علاقه وه چي فيرنګي ايجنټان پري نګرانان وو. قلات په ټولو کښي غټ رياست وودهندوستان تقسيم نه دوه ورځي وړاندي ددغه رياستونوواک لرونکو په دے شرط په پاکستان کښې دشرکت اعلان وکړو چي درياستونو آزادحيثيت به برقرارساتلي شي بلوچ سردارنويي هم حمايت وکړو په مئي 1948 کښي ميراحمد يار چي د قلات حکمران ووپاکستان سره الحاق وکړو.په دغي تري خپل رور مير عبدالکريم خفه شواو د بغاوت اعلان يي وکړو هغه په دغه وخت کښي دقلات ګورنروواوډيرطاقتورکس ګنړلي کيدوخودپاکستان حکومت له ويري افغانستان ته وتښتيدواوهلته نه به يي حملي کولي.

په دغه علاقه کښي وخت په وخت لانجي رواني وي خودغي اصل زوردون يونټ جوړولو نه پس ونيو ځکه چي بلوچ سرداران د وړومبي ورځي نه د آزاد رياستونوپه حيڅ پاکستان کښي شموليت کړي وو خوون يونټ جوړولو يي دغه سوچ بدل کړواود حکومت خلاف يي بغاوت شروع کړوچي مشري يي بلوچ سردار نواب نوروز خان کوله. ايوب دورکښي هغه ګرفتار کړي شو اوحيدرآباد جيل کښي پري په فوجي عدالت کښي مقدمه وچلولي شوه اوهغه ته دخاندان نورپنځه کسانوسره پهانسي ورکړي شوه.څه وخت پس د نواب شير محمد بجراني،مينګل او بګټي قبائلودعلاقي په وسائلو کښي خپله يعني د سردارانوحصه غوښتلو باندي ګوريلاجنګ شروع کړوچي ډير لګ وخت کښي د علاقي ډير ځايونو کښي ښور شو. بغاوت ختمولو له پاره ايوب خان د خبرو اترو په ځائي فوج استعمال وکړو چي درست قدم نه وو دغي قدم بلوچيانو کښي د ملک سره مينه ختمول شروع کړل. يحي خان چي د ملک صدر شو نو د ولي خان په وينه يي ون يونټ ختم کړواو دغي رياستونو له يي د بلوچستان صوبي درجه ورکړه کوم چي دغه بغاوت وقتي طور ختم کړو.

د 1970 په اتخاباتوکښي بلوچستان د بيلي صوبي په حيث اليکشن کښي حصه واغسته چي پکښي د ولي خان نيشنل عوامي پارټي په ټوټل 20 سيټونو کښي3 وګټل او د مولانا مفتي محمود چي 3 سيټونه يي ګټلي وو سره په بلوچستان صوبه کښي حکومت جوړ کړوخو دبهټو له وجهي دغه اتحادي حکومت  ډيرزرختم شوکوم چي بلوچستان کښي يو ځل بيا بغاوت ته دعوت ورکړو دے ځل د بغاوت سربراهي نواب خير بخش مري کوله. دغه بغاوت زر ختم شو. د مشرف په وخت کښي د صوبي حالت ډيرخراب شو. نواب اکبر بګټي اوبالاچ مري وفاق ته 15نقاتي ايجنډامخي ته کيښوده چي پکښي دبلوچستان خودمختاري سره سره د صوبي په وسائلوکښي بلوچ سردارانو ته خپل حق ورکړي شي دغي کښي هغوي په بلوچستان کښي نورو فوجي چهاونړو جوړولوهم مخالفت وکړو.په دغي حکومت هډو سوچ ونه کړوپه جواب کښي نواب اکبر بګټي په صوبه کښي په فوج حملي او ګيس لائنونه الوزول شروع کړل اود ګوريله جنګ شروع يي وکړه ديورپورټ مطابق "د اکبربګټې کسانو په يو ورځ څلور نيم سوه راکټونه دسوئي په هغه ځائي فائر کړل کوم ځائي نه چي ګيس راوباسلي شي". نواب اکبر بګټي نه يواځي د ايف سي بلکي ليويز، صوبائي حکومت او د ټولو نه اهم د پاکستان خلاف کار کوو.ددغي مخ نيوي له پاره صوبائي حکومت په ايف سي او ليوي کښي بهرتي شروع کړه چي نه يواځي د بګټي مخه ونيولي شي بلکي د بلوچستان ځوانانو ته نوکري هم ورکړي د حکومت له ويري.نواب اکبر بګټي د خپلو ملګرو سره غرونو ته وتښتيدواوهلته نه به يي حملي کولي کوم چي حکومت د هغه خلاف قدم پورته کولو باندي مجبوره کړو او په 2006 کښي په يو غار کښي سره د څلور فوجي افسرانوووژل شو.

د نواب اکبر بګټي مرګ د بلوچستان بيلولوخبري ته وده ورکړه او بغاوت کونکو بلوچيانودغه خپله پاليسي وګرزوله او په دغي يي کار شروع کړو.په دغه دوران کښي د بلوچ نيشنل موومنټ مشر غلام محمد بلوچ ووژلي شواوددغي ذمه وارپاکستاني ايجنسي وګرزولي شوي .د غلام محمد مرګ حالات نور هم خراب کړل اوآزادي غوښتونکي تنظيمونو اوس خپلي کاروائي په آآزادي سره کول شروع کړي. په  دے لړکښي په12 اګست 2009 خان آف قلات مير سليمان داؤځان دبلوچستان حکمران وګرځواو په نوي بلوچستان کښي يي د ايران بلوچ حصي شاملولو مطالبه هم وکړه. دهغه مطابق دغي له پاره هغه ته دډيرملکونه خاص کر يورپي ملکونونه سپورټ ميلاويګي.برهمداغ بګټي چي په افغانستان کښي ناست دےاودهغه دوينامطابق هغه ته د هندوستان نه علاوه دامريکي سي آئی اےاړخ نه هم سپورټ ميلاويګي.      

لکه څنګه چي بره ذکر وکړي شو چي دا ټول کارونه ډير وخت راسي په بلوچستان کښي راروان دي خو حکومت بيا هم ځان کونړ کړي دے په سوونو خلق بےقصوره مري اوتپوس يي چا نه کوو خوکله چي دا خبره د امريکي کانګرس کميټي دانساني حقوقو په بنياد راوچته کړه نو د پاکستان حکومت او سياستدانان چي د خپل جنګ ځان نه وزګار نه ووراويخ شواووائي چي دے کښي دا امريکي څه کار دے زمونږ مسئله ده مونږ به يي حل کوو.نو کله به يي حل کوي چي خدائے مکه دغه صوبه بيله شي بيا.او پاتي شوه د امريکي خبره نو هغوي سره خو خبره کول ضروري دي چي زمونږ کار کښي کار نه لري هغوي دا جوازوړاندي کوي چي دا مسئله مونږ دانساني حقوق خلاف ورزي کولو په وجه کړي کوم چي يو درست جواز نه دے ځکه چي د انساني حقوقو خلاف ورزي خو د بلوچستان نه زيات ددنيا په نورو ډيرو ځايونو لکه فلسطين،کشميراونور ډيرو ځايونو کښي هم کيږي نو دوي ته هغه نه ښکاري اويواځي بلوچستان ورته ښکاري.

اصل خبره وس دا پيدا کيږي چي بلوچستان کښي د نړي نور ملکونه ولي دلچسپي اخلي ؟هغوي د باغي بلوچوامدادولي کوي؟ددے شاته يو بيل تاريخ او مطلبونه دي .دبلوچستان جرړي په ايران او افغانستان کښي هم شته. امريکي د وړومبي ورځي نه پاکستان په خپل لاس کښي اغستي دي اوددغي په ذريعه يي افغانستان ته ځان دننه کړواو تر وسه پوري په افغانستان کښي دي خوکاميابيدل يي ګران  ښکاري. وس يي سترګي ايران ته راواړولي  چي ايران کښي به ځان ځائي کړي خو ايران ورله د ګوتي ځائي هم نه ورکوي نودغي مقصد له پاره يي داکوشش شروع کړو چي د پاکستان بلوچستان باغي قبائل په اوګه به ټوپک کيګدي او ايران ته به ځان دننه کړي.په دے شان به امريکه په يو تير دوه ښکاره وکړي يوبه ايران ته ځان دننه کړي او بل به د بلوچستان صوبه د پاکستان نه بيله کړي کوم چي ددوي د زړۀ غټ ارمان دے.

ددغي مقاصد پوره کولو له پاره يي دا خبره راپورته کړي چي بلوچستان کښي د انساني حقوقوخلاف ورزي کيږي اودغي له پاره څه کول پکار دي او د بلوچيانو په خله کښي يي آزاد بلوچستان اچولي دے  چي ورسره دايران بلوچ علاقي شاملولوخبره هم کوي. حالانکي دغه بلوچيانوته هم پته ده چي امريکه او نور يورپي ملکونه د خدائي له پاره ددوي امدادنه کوي اوکه دوي امداد کول غوښتل نووسه پوري يي ولي نه کوو.هغوي ته د پاکستان اوايران يو بل ته جوښتيدل هم ښه نه ښکاري ځکه يي پاکستان ته د بلوچيانومسئله راوچته کړيده چي دوي ايران ته نزدي نه شي اودغي مقصد حاصلولو له پاره يي د خزاني خله باغيانه سوچ لرونکي بلوچيانو ته کولو کړي ده د دغي په بدله کښي دغه بلوچيان په صوبه کښي انتشار خورولو له پاره معصومه خلق وجني .

داخودبيروني ملکونو په بلوچستان کښي حال وو.وس راځوپه صوبه کښي دننه دوفاقي حکومت کارکردګي ته چي دصوبي دےحالت ته راوستو کښي دهغوي څومره لاس دے اوهغه کوم عوامل دي چي حالات يي دے ځائي ته راورسول؟. لکه څنګه چي بره ذکر وشو چي بلوچستان د پاکستان ټولو نه غټۀ صوبه ده اودقدرتي وسائل نه هم ډکه ده اود پاکستان حکومت تري هم ښه فائده وچته وي خود پارليماني نظام حکومت اصولو مطابق هغوي له د دغه وسائلو په بدله کښي  دومره نه ورکوي کوم چي د صوبي حق دے او کوم چي ورکوي هغه هم د نيشت برابر دے څو وخت وړاندي په بلوچستان کښي د سرو غرونه راښتلي وو وفاقي حکومت د بلوچ قوم د تپوس نه غير د دغي ټيکه بيروني کمني له په ډير ارزان قيمت ورکړي وي کوم چي د بلوچ عوام سره ډير زياتي دے نو ځکه خود صوبي خلق د وفاقي حکومت نه متنفره دي که وفاقي حکومت بلوچستان ځان سره ساتل غواړي نو صوبي له به وس داوسائلونه زياته حصه ورکوي چي ددوي سره د تيرو شپيتوکالو شوي زياتي ازاله وشي.دے نه علاوه وفاقي حکومت دے په.صوبه کښي دا تعليم شرح زياتولو له پاره کار وکړي اونوي کول له دے نه يواځي په دغه صوبه کښي بلکي وفاق او نورو صوبو کښي هم خپله کوټه ورکړي چي د هغوي مرورتيا ختمه شي. دے سره سره حکومت له پکار دي چي عوام سره خپله رابطه جوړه کړي او ځان داهغوي مسئلونه باخبره ساتي کوم چي دوي ته مخي ته دي هسي نه چي ددوي دغه مسئلي نورخلق خپل مطلب له پاره استعمال کړي لکه څنګه چي وس استعماليږي.که دا کارحکومت وړاندي کړي وي نونن به داصوبي داحال نه وو.

دپاکستان حکومت له پکاردي چي دبلوچيانوپه مسئلو کښي دے د زړه دخلاصه دلچسپي او دهغوي هغه مسئلي دے په وړومبي فرصت کښي حل کړي کومي چي حل کول ضروري دي. ځکه چي دنني اختلافات بيروني قوتونه استعمالوي او په دغه لړ کښي خپل مطلبونه وباسي دے حکومت له پکاردي چي دغه اختلافات زر تر زره ختم کړي اوبلوچيان رونړه دے بيا خپل کړي هسي نه چي دوي په دے کار کښي سستي کوي اواوبه دسرنه واوړي اوبيا لاس مروړي اوڅه کولي نه شي.که داسي وشو نو بيا پاکستان ته موقع ميلاويدل ګران دي چي هغوي دغه صوبه خپله کړي .دا فوج اواپريشن په ځائي دےدامسئله په اتفاق سره په ناسته حل کړي.

دپاکستان سياستدانواوخاص کرد بلوچستان سياسدانان دےددےمسئلي کښي ذاتي دلچسپي واخلي چي دمسئله په آرام سره حل کړي.حکومت به دا مسئله حل کولو کښي ډيراحتياط نه کاراخلي.دے له پاره دے يوه جرګه جوړه کړې شي چي پکښي د بلوچستان نمائندګي ډيره وي سياستدانانواو قبائلي مشرانو سره سره داسي خلق دے هم پکښي راوبلي کوم ته چي بلوچ قوم د عزت په سترګه ګوري.دے نه علاوه په دے جرګه کښي دنورو صوبوسره سره دا وفاق نمائندګي هم ضروري ده.دجرګي غړي که د هر ځائي نه وي اعتباري پکاردي چي.داجرګي خبري اتري بهر ته نه وباسي ځکه چي دے مسئله کښي ډير ملکونه ګوتي وخي اوهغوي به د نه غواړي چي دامسئله دے تر هغي حل شي ترکومي چي د هغوي مطلب نه وي پوره شوي.بل داچي دوي کوم سردارانو سره دا خبري کوي چي وړومبي دوي هغوي اعتماد کښي اغستي وي او قسمي کړي يي وي چي دغه خبرو اترو نه درنه څوک خبر نه شي. دے جرګه کښي به د مهم رول د بلوچ عوام وي او هم دلته به هغوي خپله نماندګي ثابتوي. په جرګه کښي به بلوچ سرداران اومشران ډيرډيمانډونه کوي خوحکومت به ورسره ډير مني اوصرف هغه به نه مني کوم چي ملکي بقا ته نقصان رسوي.سياستدانان که په حکومت کښي دي اوکه په اپوزيشن کښي ،که ددے صوبي دي اوکه د نورو صوبو دي خپلي فائدي اونقصان دے يواړخ ته کيږدي اودبلوچ عوام فائدي خبره دے وکړي چي يوځل بيا بلوچستان خپل کړي اودوي سره تير شوي ذياتو ازاله وشي. 

0 فاټا؟

احسان الله

يو داسي علاقه چي د پاکستان حکومت يي خپل جا ګير ګنړي خوهغه نماندګي نه ورکوي کوم چي د دے علاقي حق دے په ځائي د دے چي دپاکستان حکومت دا خپله کړي ور سره د ميرنے مور سلوک کوي.لکه څنګه چي د پاکستان ځنے ليډران دا خپلول نه غواړي دغه شان ددي علاقے د ملکانانو او عوام تر مينځه هم يو تضاد موجود دے دَ دواړو طرفو مفادات دَ يوقسم دَترقي په غوښتو کښي تفاوتونه لري.

که دفا ټا په تا ريخ نظر واچولي شي نو دا به معلومه شي چي ددے علاقي مثال د هغي يتيم دے چي د هغه ماشوم توب ډيرپه عذاب کښي تير شوي وي او وس يي بدو ته پام شوي وي او دغه خوا او شاه خلق تري تنګ وي خو څه وائيلي نه شئ او غواړي چي د هغه سره مصلحت وکړي خو وخت پرې تير وي.دوي غواړي چي د په څه رضا کړي خوهغه نه مني.دفا ټا مثال بلکل هم د دغه يتيم دے ځکه چي ټول عمر ورسره د يتيم سلوک شوي دي چا ورته توجه نه دا ورکړي او هر حکمران د خپل مقاصدو له پاره استعمال کړي ده اوهيڅ قسمه سهوليات يي ورله نه دي ورکړي ځکه خو هغوي د مجبوري نه هغه کارونه شروع کړل کوم چي دوي له نه وو پکار خومجبوري انسان ډيرهغه کارونوکولوباندي مجبوره کړي کوم چي هغه کول نه غواړي.د فا ټا د خلقو دغه مجبوري وه چي هغوي ته په خپل کور کلي کښي هغه سهوليات نه وو کوم چي د پاکستان حکومت ذمه واري وه چي دوي له په خپل کورکلي کښي ورله د مزدوري څه اسباب جوړ کړي خپل بنيادي حقوق ورکړي خوحکومت دغه اهمي سيمي ته هيڅ توجه نه د ورکړي او داسي يي هيره کړي چي هډو نوم يي نه اخلي.او دادوي قصداداسي کوي ځکه چي د حکومت په خيال دغي علاقي ته دوي دغه سهوليات ورکړل نو بياکيدي شي چي د دے علاقي خلق او دغه علاقه په دوي کار وو نه لري.

دغه ټولي زړي خبري دي کومي چي مو نږد راروان 60 کالو راسي کوو او واورو خو مني يي څوک نه او نه پري څوک عمل کوي.که څه کوي هغه به دغه قبائل په خپله کوي حالانکه د خوااو شا سيمو خلق د دوي په حق کښي ټول عمر لګيا وو خو چا يي هم نه اوريدل.د افغانستان مسئلي ددي علاقي اهميت ډير زيات سيوا کړو.دغي د پاکستان مشران دے خبري ته مجبوره کړل چي د قبائلي علاقه باره کښي مکمل سوچ پکار دے ګني دا به ددےدلته حالات نور هم خراب کړي.

د تيرو څو ورځو راسي په پاکستان کښي د نوي صوبي جو ړولو خبري کيږي.بعض سياستدانان پکښي داهزاري صوبي جوړولو خبري کوي بعض پکښي دا سرائيکي صوبي خبري کوي او بعض پکښي په سنده کښي د يو نوي صوبي جو ړولوخبري کوي کومي چي عجيبه دي ځکه چي دا هغه مسئلي دي کومي چي چيړل نه دي پکار خو داخبري هغه سياسي پارټي کوي دکوموچي په دغه  صوبي جوړولو کښي د خپل مقاصد نه علاوه هيڅ نشته هغوي داخبري صرف دے له پاره کوي چي په متعلقه صوبي کښي خپل ووټ بينک جوړ کړي او بس.د هغوي د سره څه مطلب نشته چي دغه نوي صوبه چي دوي جوړول غواړي دابه څنګه چلوي آيا د پکستان حکومت دومره وسائل لري چي دغه نوي صوبي سپورټ کړي.دغه سياسي پارټي دے خبري ته سوچ ولي نه کوي چي په صوبو کښي صوبي جوړول به پاکستان سالميت ته څومره نقصان رسوي.دغه سياسي پارټو له پکار دي چي په دے خبره سوچ وکړي چي نوي صوبي جوړول خو آسان دي خو چلول يي ګران دي دا وسائل غواړي.په ځائي د دے چي دوي په صوبو کښي صوبي جوړي کړي دوي د هغه ځايونو خبري وکړي کوم ځائي کښي چي صوبي جوړول ضروري دي لکه فاټا.خو سوال دا دي چي دوي د فاټا صوبي جوړولو يا دا په پښتونخوا کښي ضم کولوخبره ولي وکړي؟ ځکه دغه ځائي کښي د دوي له پاره څه خاص اهميت نه لري او که دا دوي له اهميت نه لري نو که بل چادجوند او مرګ سوال هم وي دوي پکښي هيڅ دلچسپي نه لرې.که څه اهميت لرې نو بل چا له پاره به لري.

د پاکستان دے جمهوري حکومت دومره توره وکړه چي ددغي علاقه غير نه يي د غير د ليبل کوز کړو ځکه چي دے کښي د فريرنګي دور تور قانون   FCR  کښي يي ضروري تراميم وکړل کوم چي ډير نه ووخو دحکومت دغه سيمه خپلولو يوآغاز وکړو. دغي نه پس يي دے علاقي کښي پوليټيکل پارټيز ايکټ عملي کړواو سياسي پارټوته يي دے علاقي ته د دننه کيدو لار جوړه کړه.ډيري مذهبي پارټي وړاندي نه په څه نه څه طريقه دننه شوي دي او په دغه سيمه کښي يي خپل ځائي جوړ کړي د دغي غټه وجه دغه علاقي خلقو مذهب سره ډير جوښتوالي دے.دغه مذهبي پارټو به په څه نه څه طريقه خپلي هلي ځلي کولي خو نورو پارټو ته يي ځائي نه ورکو خو دے ايکټ دغه مسله هم حل کړه او سياسي پارټي خپلي هلي ځلي وس په آسانه دغه سيمه کښي شروع کولي شي.

که د پاکستان سياسي پارټو فا ټا باره کښي سوچ وکړي نو ډيره به ښه وي ځکه چي وس دا مسله حل کول ضروري دي ځکه فاټا وس نه يواځي د پاکستان بلکي دا د ټولي نړي مسئله ده او دا علاقه وس هغوي له پاره د پاکستان نه ډير اهميت لري ځکه چي هغوي دا علاقه خپل مذموم مقاصد له پاره ډيره زياته استعمال کړه خو وس د دے علاقي نه ويره محسوسه وي هغوي هم ددے علاقي مکمل حل غواړي.

په دي وخت کښي د فاټا باره کښي ډيري خبري اتري رواني دي څوک وائي فاټا دے يوه بيله صوبه جوړه کړي شي څوک وائي فاټا دے په پښتونخوا کښي ضم کړي شي. په دے ځقله سرف د عوامي نيشنل پارټي موقف راغلے دے کوم چي نه يواځي ددغي علاقي عوام فائده کښي دے بلکي جمهوريت ته هم نزدے دے هغه وائي چي د دغه ځائے د خلقو خوښه ده هغوي چي هره فيصله وکړه هغه به مونږ ته منظوره ويي. پارټي د دے مسئلي درست حل له پاره يوه جرګه د لطيف آفريدي ايډوکيټ په مشري کښي جوړه کړي چي دفاټا مسئلي درست حل راوباسي د جرګي مشر دا خبره سر ګنده کړي چي دوي به په وړومبي فرصت کښي د دغه علاقي د خلقو يوه جرګه رابلي چي د هغوي موقف معلوم کړي او بيا به دغه موقف وړاندي بوزي. دغي نه پس به د ټولو سياسي پارټو يوه لويه جرګه راغواړي چي هغوي ته د علاقي د خلقو موقف وړاندي کړي.

فاټا باره کښي د عوامي نيشنل پارټي موقف دا دي چي  فاټا له بيل تشخص ورکولو او يا په پښتونخوا کښي ضم کولو نه وړاندي دےد دغه خلقو رائے وړومبي معلومه کړي شي چي هغوي څه وائي آيا هغوي په دے صوبه کښي ضم کيدل غواړي که ځان له يو بيل تشخص غواړي.د پارټي ليډر شپ دا راتلونکي اليکشن په لړ کښې يو نوي تجويز هم وړاندي کړي چي تر کومه دغه دري اپشنو باندي غور کيږي تر هغي دے فاټا ته د پښتونخوا اسمبلي کښ حصه ورکړي شي چي ددغه محکومي علاقي عوام ته هم د خپل ځان قدر معلوم شي او د پاکستان حکومت دي دا يو ټيسټ په توګه خپله کړي چي ددي نتيجه څه راوځي.د عوامي نيشنل پارټي دا يو ډير ښه او مثبت او سو چ دے. د پارټي مشران به په دے خبره صدر او وزير اعظم سره خبري اتري کوي خو سوال دا پيدا کيږي چي آيا نوري پارټي د مذهبي نه علاوه به د خبره سپورټ کړي که نه؟ ځکه چي هم هغه زړه خبره چي هغوي به ولي دا خبره سپورټ کوي د هغوي دلته څه خاص مفادات نشته او که شته نو هغه ډير کم دي خو هغوي دا خبره ولي هيروي چي ددے علاقي سياسي مفادات او اهميت څکو هم د نظر نه نشي غورځولي.

وس رازو دے خبري ته چي آيا دپاکستان حکومت به دومره غټ قدم اغستو جوګه دے چي فاټا ته د يوي بيلي صوبي شناخت ورکړي.زما په خيال به د مشکله وي ځکه چي د پاکستان 65 کاله تاريخ باندي نظر واچولي شي نو دا به معلومه شي چي جمهوري حکومت خپل وخت هيڅ کله نه دے مکمل کړي او نه چا دغه وخت مکمل کولو ته پريښودي چي ملکي مسئلي حل کړي.دا وړمبي جمهوري حکومت به وي کوم چي خپل جمهوري وخت پوره کړي نو ځکه يي دومره مسئلي حل کړي او وس يي مخه فاټآ ته شوي خو يو ورسره وخت نشته او بل اپوزيشن پارټي يي نورو مسئلو کښي اغږي نو ځکه يي دَ فاټا مسئلي نه ماتيګي خو بيا هم خپل کو شش کوي چي دا مسئله په صيح توګه د عوامو سوچ مطابق حل کړي.

دا خو د حکومت خبره شوه وس رازودفاټا عوام ته که هغوي ته دفاټا مستقبل فيصله کولو اختيار ورکړي شي نو هغوي به هيڅ کله هم په دے خبره متفق نه شي چي فاټا دے يوه بيله صوبه جوړه کړي شي ځکه چي اووه واړه ايجنسي به دا غواړي چي د صوبي دارالخلافه دے دغه ايجنسي کښي وټاکلي شي نو په دي به د هغوي لانجه رازي اوکه فرض که هغوي په يو اجنسي کښي په دارلخلافه رضا هم شو نو هغوي ته به دغه ايجنسي ته تګ ډير ګران وي چرته چي دارالخلافه جوړه کړي شي ځکه چي که په نقشه کښي ايجنسو ته وکتي شي نو دا به معلومه شي چي ټولي ايجنسي يو بل پسي پرتي دي داسي ايجنسي پکښي نشته چي هغي ته نوري ايجنسو نه راتګ آسان وي فرض که دغه دارلخلافه په خيبر ايجنسي کښي وټاکلي شي نو اورکزئي،کرم اومومند ايجنسو نه خو دے ته تګ آسان دے خو باجوړ، جنوبي او شمالي ته دغي ته تګ ډير ګران دے دغي له پاره به هغه دوه ايجنسي کراس کوي او بيا به چرته خيبر ايجنسي ته رسي کومه چي ګرانه نه بلکي ناممکنه ده.

دريمه د چي که فاټا له دبيلي صوبي شناخت ورکړي شي نو آيا فاټا کښي دومره وسائل شته چي هغه به خپل ځان سپورټ کړي يا با وفاق ته څه ورکړي چي د غي په بدله کښي هغه دوي له څه ورکړي ځکه چي د پارليماني نظام حکومت طريقه کار هم دغه دے چي صوبي به خپل وسائل د ضرورت نه زيات وفاق ته ورکوي او وفاق به د دغي په بدله کښي دغه صوبي له هغه څيز ورکوي کوم چي دغه صوبي کښي کمي وي او زما په خيال فا ټا سره دومره وسائل نشته چي وړومبي پري خپل ضروريات پوره کړي او بيا زياتي وفاق ته ورکړي.

لنډه دا چي د دے مسئلي حل هم دغه کيدے شي چي فاټا دے مکمله د پښتونخوا حصه جوړه کړي شي ځکه چي  پښتونخوا دو مره وسائل لري چي ځان سره سراه فاټا هم وساتي . وس هم فاټا مکمل که نه وي نو ډير حده پوري په دے صوبي بوج ده.مثال په توګه فاټا ځوانان دلته تعليم حاصلوي او کاروبار هم دلته کوي کوم چي د دے صوبي نوي کول ته ډيره ګرانه کړي ده او هغوي پوزيشن اغستو سره هم هغه شعبو ته نشي تلي کوم چي د هغوي د ژوند مقصد وي ځکه چي د فاټا ځوانان په دغه پوسټونو په ميرټ وشي او که پاتي شي نو بيا د فاټا په کوټه وشي کومه چي ډيره تشويشناکه خبره ده. دتعليم نه علاوه هم ډير څيزونه داسي دي چي هغي کښي د فاټا خلقو د صوبي ته ډيره مسئله جوړه کړي.

 حکومت او سياسي پارټو له پکار دي چي خپل مفادات دے يو اړخ ته کيږدي او په صوبو کښي صوبي جوړولو په ځائي دادے  مسئلي درست حل راوباسي چي د دغه سيمي خلقو د پيړو راسي راروانه محرومي ازاله وشي.حکومت دے دغه علاقي نه تعليم يافته کسان را مخکښي کړي چي بے لالچه کارونه وکړي او خپل مستقبل باره کښي درستي فيصلي وکړي او دا علاقه مخ په وړاندي بوځي.